H Σφίγγα και ο καθαρισμός της

"...Ανάμεσα στα προταγμένα μπροστινά πόδια υπάρχει μια μεγάλη πλάκα από κόκκινο γρανίτη, η οποία φέρει επιγραφή που καταγράφει ένα όνειρο του Τούθμωση του Δ΄ της 18ης δυναστείας πριν την ενθρόνισή του. Σύμφωνα με αυτή την επιγραφή, ο πρίγκιπας, ενώ κυνηγούσε, αποφάσισε να αναπαυτεί το μεσημέρι στη σκιά της Σφίγγας. Κατά τη διάρκεια του ύπνου η Σφίγγα, η οποία εκείνη την εποχή θεωρείτο ενσάρκωση του θεού Ήλιου του υποσχέθηκε το Διπλό Στέμμα της Αιγύπτου αν απομάκρυνε την άμμο που είχε σκεπάσει σχεδόν ολόκληρο το σώμα της. Δυστυχώς, το τελευταίο μέρος της επιγραφής έχει εκτεθεί σε τέτοιο βαθμό στη διαβρωτική επίδραση του ανέμου ώστε δεν μπορεί να αναγνωσθεί, αλλά πρέπει να υποθέσουμε ότι είχε σχέση με το πώς εκπληρώθηκε η επιθυμία του θεού και πώς ανταμείφθηκε τελικά ο πρίγκιπας με το Στέμμα των Δύο Χωρών. Εκτός από τον καθαρισμό της άμμου, ο Τούθμωσης Δ΄μπορεί να επισκεύασε κατεστραμμένα μέρη του σώματος τοποθετώντας ένθετες μικρές πέτρες από ασβεστόλιθο -μια επιχείρηση που επαναλήφθηκε κατά τη Ρωμαική εποχή, όταν η άμμος αφαιρέθηκε για άλλη μια φορά και ανεγέρθηκε ένας βωμόςμπροστά από το άγαλμα.

Ο καθαρισμός της Σφίγγας από την άμμο ήταν αναμφίβολα μια τακτική ανάγκη και πιθανόν υπήρξαν εκτεταμένες περίοδοι, κατά τις οποίες αυτή ήταν σχεδόν, αν όχι ολοκληρωτικά, θαμμένη στην άμμο που μετέφεραν οι αμμοθύελλες. Ίσως για αυτό το λόγο δεν αναφέρεται από τους κλασικούς συγγραφείς Ηρόδοτο, Διόδωρο και Στράβωνα. Μια στήλη στο Βρετανικό Μουσείο αναφέρει ότι καθαρίστηκε από την άμμο την εποχή του Νέρωνα (54-68 μ.Χ.), όταν ο Κλαύδιος Βάλβιλος ήταν έπαρχος της Αιγύπτου. Σχέδια που έγιναν τον τελευταίο αιώνα δείχνουν μεγάλες σχισμές στο κεφάλι και το κάλυμμά του και βαθιά ρήγματα στο λαιμό εξαιτίας της διάβρωσης από την άμμο. Η διάσωσή της μέχρι τις μέρες μας, παρά την ιδιαίτερη ευπάθειά της πρέπει να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι παρέμενε θαμμένηγια μεγάλα διαστήματα".

Απόσπασμα από I.E.S. Edwards, Οι πυραμίδες της Αιγύπτου, Eκδόσεις Οδυσσέας-Φόρμιγξ [Μεταφραστής Δημήτρης Παπαγεωργίου], Αθήνα 2002, σελ. 149.

Θεόφιλος Γκωτιέ, Η ιστορία της μούμιας.

Ατμόπλοιο στο Νείλο, τέλος 19ου αιώνα.



David Roberts, Καρνάκ.


"Προαισθάνομαι πως θα βρούμε ασύλητο τάφο στην κοιλάδα του Μπιμπάν ελ Μολούκ, έλεγε σε ένα νεαρό Άγγλο με υπεροπτικό παρουσιαστικό, ένα άτομο πολύ πιο ταπεινό στην όψη, ενώ σκούπιζε με ένα μεγάλο μαντίλι με μπλε καρεδάκια το φαλακρό του κεφάλι που γυάλιζε από τον ιδρώτα, λες και ήταν πλασμένο από πορώδη άργιλο και το είχαν γεμίσει νερό, σαν να ήταν νεροκάνατο από τις Θήβες.

-Είθε να σας ακούσει ο Όσιρις, απάντησε στο Γερμανό δόκτορα ο νεαρός λόρδος, αυτή την επίκληση μπορούμε να λάβουμε το θάρρος να την κάνουμε, εδώ, απέναντι στην αρχαία μεγάλη Διόσπολη, αλλά έχουμε κιόλας απογοητευτεί πάμπολλες φορές. Παντού, μας είχαν προφτάσει οι κυνηγοί θησαυρών.

-Έναν τάφο, που να μην τον έχουν ανασκάψει ούτε οι Ποιμενικοί Βασιλείς, ούτε οι Μήδοι του Καμβύση, ούτε οι Έλληνες, ούτε οι Ρωμαίοι, ούτε οι Άραβες, που θα μας χαρίσει τα άθικτα πλούτη του και το παρθένο μυστήριό του, συνέχισε ο ιδρωμένος λόγιος, με έναν ενθουσιασμό που έκανε τα μάτια του να λάμπουν πίσω από τα μπλε τζάμια των γυαλιών του.

-Και περί του οποίου θα δημοσιεύσετε μια περισπούδαστη διατριβή, που θα σας χαρίσει στην επιστήμη μια θέση δίπλα στους Σαμπολιόν, στους Ροσελίνι, στους Γουίλκινσον, τους Λέψιους και τους Μπελζόνι, είπε ο νεαρός λόρδος.

-Θα σας την αφιερώσω, μιλόρδε, θα σας την αφιερώσω γιατί δίχως εσάς, που μου φερθήκατε με βασιλική γενναιοδωρία δε θα είχα μπορέσει να επιβεβαιώσω τις θεωρίες μου βλέποντας τα ίδια τα μνημεία, και θα πέθαινα στη μικρή μου πόλη στη Γερμανία δίχως να έχω ατενίσει τα θαύματα τούτης της αρχαίας γης, απάντησε συγκινημένος ο σοφός.

Αυτή η συζήτηση γινόταν κοντά στο Νείλο, στην είσοδο της κοιλάδας του Μπιμπάν ελ-Μολούκ, ανάμεσα στο λόρδο Εβανταίηλ, που ίππευε ένα αραβικό άτι, και το δόκτορα Ρούμφιους, κουρνιασμένο δίχως τόσο μεγάλες αξιώσεις πάνω σε ένα γάιδαρο, που τα ισχνά του καπούλια τα ράβδιζε ένας φελλάχος. Η μικρή λέμβος, που είχε μεταφέρει ως εδώ τους δύο ταξιδιώτες και θα τους χρησίμευε ως κατάλυμα κατά την παραμονή τους, ήταν δεμένη στην άλλη πλευρά του Νείλου, μπροστά στο χωριό Λούξορ, με ανεβασμένα τα κουπιά και τα μεγάλα τριγωνικά πανιά της μαζεμένα και δεμένα στις αντένες."


Απόσπασμα από Θεόφιλος Γκωτιέ, Η ιστορία της μούμιας, Εκδόσεις Καλέντης [Μεταφραστής Πάρις Μπουρλάκης], Αθήνα 1990, σελ. 9-10.

O OΡΙΕΝΤΑΛΙΣΜΟΣ ΣΗΜΕΡΑ [Τον 19ο αιώνα]

...Παρόλες τους τις διαφορές, οι Βρετανοί και οι Γάλλοι έβλεπαν την Ανατολή σαν μια γεωγραφική -και πολιτισμική, πολιτική, δημογραφική, οικονομική και ιστορική- οντότητα πάνω στο πεπρωμένο της οποίας πίστευαν ότι είχαν οι ίδιοι μια παραδοσιακή δικαιοδοσία. Η Ανατολή δεν ήταν για αυτούς μια ξαφνική ανακάλυψη, ούτε μια απλή ιστορική σύμπτωση, αλλά μια περιοχή στα ανατολικά της Ευρώπης της οποίας η θεμελιώδης αξία προσδιοριζόταν πάντοτε με τους όρους της Ευρώπης, και πιο συγκεκριμένα με όρους που αξίωναν για λογαριασμό της Ευρώπης -της ευρωπαικής επιστήμης, λογιοσύνης, κατανόησης και διεύθυνσης- τη δόξα του ότι έκανε την Ανατολή εκείνο που ήταν σήμερα. Και αυτό ήταν το κατόρθωμα -αθέλητο ή όχι δεν μας ενδιαφέρει εδώ- του σύγχρονου Οριενταλισμού.

Υπήρχαν δύο βασικές μέθοδοι με τις οποίες ο Οριενταλισμός παρέδωσε την Ανατολή στη Δύση στις αρχές του εικοστού αιώνα. Μία ήταν μέσα από την ικανότητα διάδοσης των σύγχρονων γνώσεων, τους διάχυτους μηχανισμούς των εγκυκλοπαιδικών επαγγελμάτων, τα πανεπιστήμια, τις επαγγελματικές εταιρείες, τους εξερευνητικούς και γεωγραφικούς οργανισμούς, την εκδοτική βιομηχανία...

Η δεύτερη μέθοδος με την οποία ο Οριενταλισμός παρέδωσε την Ανατολή στη Δύση ήταν το αποτέλεσμα μιας σημαντικής σύγκλισης. Επί δεκαετίες οι Οριενταλιστές μιλούσαν για την Ανατολή, μετέφραζαν κείμενα, ερμήνευαν πολιτισμούς, θρησκείες, δυναστείες, κουλτούρες, νοοτροπίες -ως ακαδημαικά αντικείμενα, αποκρυμμένα από την Ευρώπη χάρη στην ασυναγώνιστη παραξενιά τους. Ο Οριενταλιστής ήταν ένας ειδικός, όπως ο Ρενάν ή ο Lane, η δουλειά του οποίου στην κοινωνία ήταν να ερμηνεύει την Ανατολή για τους συμπατριώτες του...Όμως ο Ανατολιστής παρέμενε έξω από την Ανατολή...

Απόσπασμα από Edward W. Said, Οριενταλισμός, Εκδόσεις Νεφέλη [Μεταφραστής: Φώτης Τερζάκης], Αθήνα 1996, σελ. 267-268.

Περασμένα ξεχασμένα

Δεν υπάρχει μέρος στην Αίγυπτο το οποίο να συγκεντρώνει τόσους διανοούμενους που ασχολούνται με τα μνημεία των φαραώ όσο η συνοικία Χουσείν. Όμως οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν δείξει πως υπήρξε ένα τέτοιο μέρος κατά την ελληνιστική περίοδο, μπροστά από τη Σφίγγα, όπου συνηθίζονταν οι γιορτές και οι εκδηλώσεις. Σήμερα, η εποχή των φαραώ δεν αποτελεί πλέον το κέντρο ενδιαφέρονρος στις αιγυπτιακές γιορτές, ούτε το κύριο θέμα έμπνευσης των διανοουμένων. Ακόμα και ο Ναγκίμπ Μαχφούζ, που άρχισε την καριέρα του μεταφράζοντας μια μικρή ιστορία της αρχαίας Αιγύπτου και κάνα-δυο μυθιστορήματα που εμπνέονταν από την εποχή των φαραώ, γρήγορα εστίασε το κέντρο βάρους των μυθιστορημάτων του στη συνοικία Χουσείν. Τα πρώτα του μυθιστορήματα έχουν ως επί το πλείστον ξεχαστεί. Μετά την κατασκευή του φράγματος του Ασουάν, ο εορτασμός των πλημμυρών του Νείλου, ο οποίος θεωρείται συνέχεια ενός εθίμου της εποχής των φαραώ, δεν αποτελεί πλέον επίκεντρο των εορτασμών. Επίσης αξιοσημείωτο είναι και το ότι οι Αιγύπτιοι δεν επισκέπτονται τις πυραμίδες παρά μόνο σπάνια, σε σχολικές εκδρομές ή εν είδει απόδρασης από το Κάιρο, κάτι που κάνουν συνήθως ερωτευμένα ζευγάρια. Οι πυραμίδες αποτελούν επίσης τόπο αναψυχής κατά τη διάρκεια των εορτών. Κατά περίεργο τρόπο, πολλοί κάτοικοι του Καίρου σπάνια επισκέπτονται τις πυραμίδες ή το Αιγυπτιακό Μουσείο. Στην Αίγυπτο, η γνώση για το αιγυπτιακό παρελθόν της εποχής των φαραώ μεταδίδεται γενικώς μέσω του σχολείου, και όχι του σπιτιού. Αντίθετα, η ισλαμική κληρονομιά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ανατροφής ενός παιδιού.

Απόσπασμα από Fekri A. Hassan, Εθνική ταυτότητα στην Αίγυπτο, Lynn Meskell (επιμ.), Η αρχαιολογία στο στόχαστρο, Εκδόσεις Κριτική, σελ. 285-286.

Καλό φθινόπωρο!

Μετά από μια μεγάλη περίοδο υποχρεωτικής αποχής λόγω φόρτου εργασίας, επανερχόμαστε και ανανεώνουμε τις ευχές μας για μια ακαδημαική, σχολική χρονιά με υγεία και αγάπη. Ένα αγαπημένο θέμα, αυτό της γοητευτικής και μυστηριώδους βασίλισσας Κλεοπάτρας, θα μας κρατήσει συντροφιά. Καλή ανάγνωση και σας ευχαριστούμε για την υπομονή σας!

Στο εξής η ανάρτηση των δημοσιεύσεων θα γίνεται πιστά κάθε Δευτέρα.

ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ

Μερικά νομίσματα, που δείχνουν το προφίλ της βασίλισσας, και μια προτομή μέτριας ποιότητας, που φυλάγεται στο Βρετανικό Μουσείο, αυτά είναι τα μόνα, σχετικά με τα χαρακτηριστικά της, δεδομένα. Αγνοούμε το χρώμα των ματιών της και των μαλλιών της και κανείς δε θα μπορούσε να βεβαιώσει πως το δέρμα της ήταν λευκό αλαβάστρινο, όπως των συμπατριωτών της Μακεδόνων, ή ελαιώδες, όπως είναι των περισσότερων Ελλήνων. Το κάλλος της δεν έχει αναμφισβήτητα πιστοποιηθεί τουλάχιστον ως προς τη σαγηνευτική του δύναμη. Όπως κι αν είναι, επειδή, από όσα γνωρίζουμε, ούτε σταγόνα ανατολίτικου αίματος δεν κυλούσε στις φλέβες της, θα πρέπει να της αποδώσουμε έναν τύπο Ελληνίδας Μακεδόνισσας. Θα κάναμε λάθος αν την φανταζόμαστε να έχει χρώμα Αιγυπτιώτισσας ελαφρά μελαχρινής, μάτια ανατολίτικα γεμάτα ρέμβη, με σκοτεινές κόρες και με βαριά βλέφαρα, μαλλιά μαύρα και μεταξωτά. Δεν φθάνουμε, βέβαια, στο σημείο να πούμε πως ήταν ξανθιά και γαλανομάτα, μολονότι ο τύπος αυτός πλεονάζει στη μακεδονική φυλή και συναντάται συχνά στους διάφορους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου, την παραδεχόμαστε όμως μελαχρινή, στηριζόμενοι στο νόμο των πιθανοτήτων.
Τα χαρακτηριστικά του προσώπου της ήταν τονισμένα και έδιναν μια γενική εντύπωση σπάνιας λεπτότητας: μύτη γρυπή και προτεταμένη, με ρουθούνια νευρώδη και λεπτοκαμωμένα, στόμα εξαίσιο με χείλη θαυμάσια χαραγμένα, μάτια μεγάλα και καλοβαλμένα, φρύδια κοντυλογραμμένα. Το περίγραμμα των παρειών και του σαγονιού, με μια χαριτωμένη καμπύλη, έκλεινε αυτό το καθαρό σύνολο.
Η ομορφιά της λέει ο Πλούταρχος δεν ήταν καθαυτό ασύγκριτη, ούτε και τέτοια, ώστε να εντυπωσιάζει όσους την πλησίαζαν και προσθέτει πως η Οκταβία, που κατόπιν έγινε σύζυγος του Αντώνιου, ήταν ωραιότερη από εκείνη. Παραδεχόταν όμως πως η Κλεοπάτρα διέθετε μια χάρη και έναν έντονο μαγνητισμό, χωρίς πάνω σε αυτό να διαψευστεί από κανένα δια μέσου των αιώνων. «Σαγηνευόταν κανείς να την ακούει και να την βλέπει», λέει ο Δίων ο Κάσσιος, και ήταν ικανή να κατακτήσει τις πιο αδάμαστες από τον έρωτα καρδιές, ακόμα και εκείνες που είχαν παγώσει από τα χρόνια…Λέγεται ότι η φωνή της, με τις τέλειες διακυμάνσεις της, συναρπαστική πάντα και πειστική, ήταν το πιο ισχυρό όπλο της.

Η φαρέτρα του διαβόλου, μέσ’απ’τη μορφή της,
Ξεπηδάει φαρμακωμένη με μιαν όμορφη φωνή.

λέει ο Μπάυρον, και το δηκτικό τούτο δώρο της φύσης έμελλε να υπηρετήσει θαυματουργά την Κλεοπάτρα, σε όλη της τη ζωή.

Απόσπασμα από
Άρτουρ Βαιγκάλ, Κλεοπάτρα, Εκδοτικός Οργανισμός Πάπυρος, 1996, Μεταφραστής: Κώστας Θεοφάνους, σελ. 13-14.

Αthanasi, Giovanni d´ (1798-1854)

Greek excavator and collector. He was born in 1798, the son of a Greek merchant of Lemnos who afterwards settled in Cairo. Athanasi joined him in Egypt in 1809 and while still a boy in 1813 entered the service of Colonel Ernest Missett, British Consul General, on whose retirement, in 1815, he became servant to Henry Salt. He excavated at Thebes for Salt, 1817-27, helping him build up his collection, and afterwards on his own account and for Consul Barker. He sold many important antiquities and brought to England a large collection (some of which were engraved by Visconti), which was sold at Sotheby´s 5 March 1836 and 13-20 March 1837. Athanasi, or d´Athanasi (properly Ioannes Athanasiou), was well known to all travellers in Egypt as Yanni, and he is frequently mentioned in diaries and travel books between 1817 and 1835. He had a house at Qurna, just above tomb No. 52. The residue of his collection was sold at Sotheby´s 17 July 1845. He settled in London by the winter of 1849-50 in an attempt to set himself up as a picture-dealer. His speculations failed and left him in great financial distress and he wrote to many of his former colleagues for assistance. Wilkinson and particularly Robert Hay provided for his support. He died in a boarding house in London, 19 Dec. 1854.

Λήμμα από Μ.L. Bierbrier, Who was Who in Egyptology, Third revised Edition, London 1995, σελ. 21.