ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΑ - Ο Ν. Καζαντζάκης για την Αίγυπτο

"Ο Αιγύπτιος, έξω από σπάνιες στιγμές της Ιστορίας του, ποτέ δεν έθεσε ως ιδανικό την ελευτερία. Στην πολιτική ζωή του υπάκουε τους άρχοντες, στην τέχνη ακολουθούσε πιστά τους καθιερωμένους κανόνες, στη σκέψη την παράδοση των αιώνων. Ένα ήταν, επί χιλιάδες χρόνια, το μέγα πάθος του - να νικήσει το θάνατο. Να συνεχίσει και μετά θάνατο τη ζωή του, την ίδια, την απαράλλαχτη. Να βρει τρόπο να συντηρήσει το πτώμα του, για να το αναγνωρίσει η ψυχή του και να το πάρει πάλι στην κατοχή της. Τα σπίτια και τα παλάτια είναι από χώμα, γιατί είναι εφήμερα τσαντήρια. Μα οι τάφοι είναι από πέτρα σκληρή, γιατί είναι οι αιώνιες κατοικίες. Χιλιάδες εργάτες της αθανασίας αδειάζουν τα σωθικά του νεκρού, τον γιομίζουν χόρτα αρωματικά και κατράμι, του κρεμούν χαιμαλιά, του απιθώνουν κατάσαρκα το Βιβλίο των Νεκρών - να ξέρει πώς να απαντήσει, ποια στράτα να πάρει, τι ξόρκι να πει.
Στους υπόγειους κρυψώνες, στις μούμιες πάνου, στους ιερούς σκαραβαίους, οι νεκροί φωνάζουν: "Δεν αμάρτησα, δε σκότωσα, δεν έκλεψα! Δεν είπα ψέματα, δεν έγινα αφορμή να κλάψει μάτι ανθρώπου! Είμαι καθαρός! Είμαι καθαρός! Δε σκότωσα κανένα ιερό ζώο, δεν πάτησα καλλιεργημένο χωράφι! Δε συκοφάντησα, δε θύμωσα, δε μοίχεψα! Δε φέρθηκα άπρεπα μήτε στον πατέρα μου μήτε στο βασιλιά! Δεν έκλεψα στο ζύγι. Δεν πήρα το γάλα από το στόμα των παιδιών. Δεν παραστράτισα το νερό από το αυλάκι! Είμαι αγνός! Είμαι αγνός! Είμαι αγνός!". "

Ν. Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος-Ο Μοριάς, Εκδόσεις Καζαντζάκη, Αθήνα 2004, σελ. 49-50.

[Σχόλιο από Β. Χρυσικόπουλο: Ο Καζαντζάκης βρέθηκε στην Αίγυπτο το 1927. Το δεύτερο μέρος της αφήγησης είναι γνωστό ως "αρνητική ομολογία" και ταυτίζεται με το κεφάλαιο 125 του Βιβλίου των Νεκρών (ΒτΝ), όπου ο νεκρός καλείται να αποδείξει ότι δεν έχει διαπράξει διάφορα αδικήματα όσο βρισκόταν εν ζωή].

ΕΠΙΚΑΙΡΑ - Μόνιμη έκθεση της ενότητας Νεμπαμούν στο Βρετανικό Μουσείο

Τhe Nebamun gallery is now up and running, after a very successful formal opening by the Egyptian ambassador. The public of all ages seem to enjoy it and reviews have been very positive
http://www.guardian.co.uk/artanddesign/2009/jan/10/heritage-exhibition-neb-amun

http://www.telegraph.co.uk/culture/culturecritics/richarddorment/4290640/The-tomb-chapel-of-Nebamun-at-the-British-Museum-review.html)

Dr Richard Parkinson, Assistant Curator, British Museum.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ - Το πότισμα των περιβολιών

Κήπος από τον τάφο του Σεννέφερ (ΤΤ 96). Δ. Θήβες, Ν. Βασίλειο, 18η δυναστεία, βασιλεία του Αμένοφι Β΄, π. 1410 π.Χ. Εκτεταμένος κήπος δίπλα στο Νείλο ή ένα κανάλι του (στα δεξιά γαλάζια λωρίδα). Στο μέσο αμπελώνας. Τέσσερις μικρές πισίνες με πάπιες, άνθη λωτού, και παπύρους. Η αυστηρή αξονική διάταξη μεταφέρει στο θεατή την εικόνα ενός ιδεατού κήπου με κάθε λεπτομέρεια.

Πότισμα κήπου με σαντούφ από τον τάφο του Ιπουί, Δυτικές Θήβες, Ντέιρ ελ-Μεντίνα, Νέο Βασίλειο, 19η δυναστεία π. 1240 π.Χ.

Οι Αιγύπτιοι αγαπούσαν τα περιβόλια. Κάθε νοικοκύρης, στην πόλη ή στην εξοχή, ήθελε να έχει το δικό του, που θα του έδινε φρούτα και λαχανικά. Το πότισμα ήταν δουλειά που του έτρωγε τον περισσότερο χρόνο. Είναι η μόνη από όλες τις εργασίες της κηπουρικής για την οποία έχουμε μερικές πληροφορίες. Τον λαχανόκηπο τον χώριζαν με αυλάκια σε τετράγωνα. Για πολύ καιρό, ακόμη και την εποχή της Μέσης Αυτοκρατορίας, οι περιβολάρηδες πήγαιναν στη στέρνα να γεμίσουν τα στρογγυλά, πήλινα λαγήνια, που χρησίμευαν για ποτιστήρια. Τα κουβαλούσαν κρεμασμένα δύο-δύο από ένα ξύλο, που το στερέωναν στον ώμο, και τα άδειαζαν στο αυλάκι, που πότιζε ολόκληρο το περιβόλι. Ήταν μία δουλειά που απαιτούσε πολύ χρόνο και κόπο. Η επινόηση της νόριας πρέπει να τους φάνηκε μεγάλη πρόοδος.

Έχωναν στη γη δίπλα στη στέρνα, ένα χοντρό, κάθετο στύλο, δύο φορές περίπου όσο το ανάστημα ενός ανθρώπου. Ένα κλαδεμένο δέντρο μπορούσε να κάνει την ίδια δουλειά αν βρισκόταν σε κατάλληλη θέση. Στήριζαν πάνω του ένα μακρύ ραβδί, που μπορεί να αιωρείται προς όλες τις μεριές. Προσάρμοζαν τη χοντρή άκρη του ραβδιού μέσα σε πέτρα. Ένα πήλινο δοχείο ή ένα δοχείο από χοντρό πανί κρεμόταν στην άλλη άκρη, από ένα σχοινί πέντε ή έξι πήχες μακρύ. Ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε το σχοινί για να γεμίζει το δοχείο και ύστερα για να το σηκώνει στο ύψος του αυλακιού. Το αδειάζει και ξαναρχίζει. Στον κήπο του Άπουη δούλευαν ταυτόχρονα τέσσερις νόριες. Ο σκύλος του περιβολάρη παρακολουθούσε με την άκρη του τους κουβάδες που πηγαινοέρχονταν. Η απόδοση των πρωτόγονων αυτών μηχανών ήταν ικανοποιητική. Και για τον λόγο αυτό τις χρησιμοποιούσαν πάντα. Παρ΄όλα αυτά φαίνεται πως οι Αιγύπτιοι της Νέας Αυτοκρατορίας [σημ. Νέου Βασιλείου] χρησιμοποιούσαν τις νόριες για το πότισμα μόνο των περιβολιών. Γιατί δεν απεικονίζονται σε κανέναν από του; πίνακες, που αναφέρονται στην καλλιέργεια των χωραφιών. Όσο για το μαγγάνι, που το τρίξιμό του φαίνεται σήμερα αναπόσπαστο με την αιγυπτιακή ύπαιθρο, δεν εικονίζεται πουθενά στις φαραωνικές τοιχογραφίες. Είναι άγνωστο πότε έκανε την εμφάνισή του στην κοιλάδα του Νείλου. Ωραία πηγάδια, με μεγάλη διάμετρο, ανακαλύφθηκαν στην νεκρούπολη των ιερέων του Θωθ στην Ερμούπολη, όχι πολύ μακριά από τον τάφο του Πετόσιρη, στην Αντινόη και στο ναό της Τάνιδας. Το πρώτο είναι βέβαιο πως κατασκευάστηκε για να λειτουργεί με μαγγάνι, αλλά το πηγάδι αυτό δε φαίνεται να είναι αρχαιότερο από τον τάφο του Πετόσιρη, ο οποίος ανάγεται, όπως πιστεύουν πολλοί, στη βασιλεία του Πτολεμαίου Σωτήρα.

Απόσπασμα από Pierre Montet, Η καθημερινή ζωή στην αρχαία Αίγυπτο, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1988, σελ. 116-17. [Μεταφράστρια Έλλη Αγγέλου].

ΤΑΦΙΚΑ ΕΘΙΜΑ - Η τελετή "ανοίγματος του στόματος"

O πάπυρος του Άνι. Περιέχει το Βιβλίο των Νεκρών. Απεικονίζεται ταφική πομπή. Στο δεξιό άκρο ένας από τους ιερείς κρατάει το όργανο με το οποίο θα πραγματοποιήσει την "Τελετή Ανοίγματος του στόματος". Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο ΕΑ 10470.






Ο βασιλιά Άι εκτελεί το τυπικό της τελετής πάνω στον Τουταγχαμών που απεικονίζεται ως Όσιρις. Τάφος του Τουταγχαμών. Θήβες.
















Θεωρείτο από τις σημαντικότερες αιγυπτιακές τελετουργίες. Στα αρχαία Αιγυπτιακά ονομαζόταν ουέπετ-ερ ή ουέν-ερ «άνοιγμα του στόματος», και απέβλεπε στη μαγική ανάνηψη των λατρευτικών αγαλμάτων θεών, βασιλιάδων ή απλών υπηκόων. Εκτελείτο, αρχικώς, μπροστά από την ανθρωπόμορφη σαρκοφάγο με τη μούμια του νεκρού και μετά το πέρας της ταφής καθημερινά, με αποδέκτη το νεκρικό άγαλμα.
Μία από τις αρχαιότερες καταγραφές της τελετής συναντάται στην επωδή 30b των Πυραμιδικών Κειμένων και προέρχεται από τον ταφικό θάλαμο της πυραμίδας Ούνας:

Ω Βασιλιά Όσιρι! Ανοίγω το στόμα σου για σένα με τη σιδερένια λεπίδα (n Trwy) της Άνω Αιγύπτου (και) τη σιδερένια λεπίδα της Κάτω Αιγύπτου.

Οι λεπίδες νετσερούι κατά το Μέσο και Νέο Βασίλειο αντικαταστάθηκαν από ένα ειδικό εργαλείο που έφερε διπλή λεπίδα, ονομαζόταν πέσσεσ-κεφ και χρησιμοποιείτο για να στηριχθεί το κάτω μέρος του σαγονιού της μούμιας κατά τη συμβολική διάνοιξη του στόματος από τον ιερουργό. Της τελετής προίσταντο οι θεοί Ώρος, Φθα και Θωθ. Οι δύο πρώτοι χειρίζονταν τα εργαλεία για το άνοιγμα του στόματος, ενώ ο Θωθ είχε αναλάβει την αναζωογόνηση της καρδιάς, με σκοπό να θυμάται ο νεκρός αυτά που έχουν περιπέσει στη λήθη και να μπορεί να απολαμβάνει τα προσφερόμενα αγαθά. Στη συνέχεια ακολουθούσε ο κατάλογος των προσφερόμενων αγαθών για την άλλη ζωή.
Κατά τη διάρκεια του Νέου Βασιλείου, διαμορφώθηκαν δύο ξεχωριστές παραδόσεις. Η πρώτη παράδοση, που καταγράφηκε στην επωδή 23 της Βίβλου των Νεκρών, συνέχιζε την παράδοση του Μέσου Βασιλείου με τη μεσολάβηση της θεικής δύναμης στην εκτέλεση της τελετής. Η επωδή ανέφερε χαρακτηριστικα:

Το στόμα μου ανοίγει από τον Φθα και οτιδήποτε βρίσκεται στο στόμα μου ελευθερώνεται από τον τοπικό μου θεό. Ο Θωθ συμμετέχει εξοπλισμένος με μαγεία (χεκά). Τα δεσμά του Σηθ, τα οποία περιόριζαν το στόμα μου, έχουν λυθεί. Ο θεός Ατούμ τα έχει εξορκίσει και έχει αποτρέψει τους περιορισμούς του Σηθ. Το στόμα μου είναι ανοικτό, το στόμα μου έχει χωριστεί από τη σιδερένια λεπίδα του, με την οποία ανοίγει το στόμα των θεών. Είμαι η Σέκχμετ, και στέκομαι πίσω από Εκείνη που είναι ο δυνατός άνεμος του ουρανού! Είμαι ο Μέγας Ωρίων που κατοικεί στις ψυχές της Ηλιούπολης. Όσον αφορά τις μαγικές επωδές (χεκάου) που θα απαγγελθούν εναντίον μου, οι θεοί θα ξεσηκωθούν κατά αυτού, ακόμα και ολόκληρη η Εννεάδα.

Η δεύτερη παράδοση ακολούθησε εκείνη των Πυραμιδικών Κειμένων, διαφέροντας μόνο στους σκοπούς και τις εμπλεκόμενες θεότητες. Η διαδικασία αποτελείτο από 75 επεισόδια και τιτλοφορείτο ως «Τελετή Ανοίγματος του Στόματος για το Άγαλμα του Νεκρού στο Χουτ-Νεμπου». Οι συγγενείς του νεκρού τοποθετούσαν την ανθρωπόμορφη σαρκοφάγο με τη μούμια κατακόρυφα, πάνω σε σωρό από καθαρή άμμο, μπροστά από την είσοδο του τάφου. Μετά τις απαραίτητες σπονδές και τους εξαγνισμούς, ο αρχιερέας (σεμ-νέτσερ) άνοιγε το στόμα της μούμιας με ειδικά εργαλεία (σμίλη, σκεπάρνι, πέσσεσ-κεφ κ.ά.), με σκοπό να επαναφέρει συμβολικά τις αισθήσεις του νεκρού και να εμφυσήσει θεική πνοή στο νεκρό σώμα. Η διαδικασία αυτή επαναλαμβανόταν τρεις φορές, χρησιμοποιώντας διαφορετικά εργαλεία κάθε φορά, εναλλασσόμενη με θυσίες ζώων και σπονδές. Η τελετή ολοκληρωνόταν με την απαγγελία υμνολογιών προς τους θεούς και την τελική απόθεση του νεκρού στον τάφο.


Απόσπασμα από Παναγιώτης Η. Μ. Κουσούλης, Αναζητώντας την Αιώνια Ζωή. Θάνατος και Ταρίχευση στην Αρχαία Αίγυπτο, Εκδόσεις Αρχέτυπο, Αθήνα 2004, σελ. 185-89. [Σημ. το κείμενο περιέχει πλήρεις βιβλιογραφικές αναφορές που δεν αναφέρονται εδώ για λόγους οικονομίας].

ΑΡΧΑΙΑ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ - Η διδασκαλία του Πταχοτέπ

Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό κείμενο που μας έχει διασωθεί σε τέσσερα αντίγραφα, τρία σε παπύρους και ένα που περιέχει μόνο την εισαγωγή του κειμένου πάνω σε ξύλινη πινακίδα. Χρονολογείται στο τέλος της 6ης δυναστείας, τέλος του Αρχαίου Βασιλείου (~2100 π.Χ.).
Οι διδαχές του σοφού Πταχοτέπ προς το γιο του δεν παρουσιάζονται με μία λογική σειρά και σκοπός τους είναι να τονιστούν βασικές αρετές όπως ο αυτοέλεγχος, η μετριοπάθεια, η ευγένεια, η ευγνωμοσύνη, η δικαιοσύνη και η διακριτικότητα. Διαλέξαμε την καλύτερη έκδοση των κειμένων μέχρι στιγμής από την Miriam Lichtheim.

«Beginning of the formulations of excellent discourse spoken by the Prince, Count, God´s father, God´s beloved, Eldest Son of the King, of his body, Mayor of the City and Vizier Ptahhotep, in instructing the ignorant in knowledge and in the standard of excellent discourse, as profit for him who will hear, as woe to him who would neglect them. He spoke to his son:

Don´t be proud of your knowledge,
Consult the ignorant and the wise.
The limits of art are not reached,
No artist´s skills are perfect.
Good speech is more hidden than greenstone,
Yet may be found among maids at the grindstones.
If you meet a disputant in action,
A powerful man, superior to you,
Fold your arms, bend your back,
To flout him will not make him agree with you.
Make little of the evil speech
By not opposing him while he´s in action.
He will be called an ignoramus,
Your self-control will match his pile (of words).
…………………………………………..
10. If you are poor, serve a man of worth,
That all your conduct may be well with the god.
Do not recall if he once was poor,
Don´t be arrogant toward him
For knowing his former state.
Resoect him for what has accrued to him,
For wealth does not come by itself.
It is their law for him whom they love,
His gain, he gathered it himself.
It is the god who makes him worthy
And protects him while he sleeps.
11. Follow your heart as long as you live,
Do no more than is required,
Do not shorten the time of «follow-the-heart,»
Τrimming its moment offends the ka.
Do not waste time on daily cares
Beyond providing for your household.
When wealth has come, follow your heart,
Wealth does no good if one is glum!
……………………………………..
16. If you are a man who leads,
Whose authority reaches wide,
You should do outstanding things,
Remember the day that comes after.
No strife will occur in the midst of honors,
But where the crocodile enters hatred arises.
17. If you are a man who leads,
Listen calmly to the speech of one who pleads.
Don´t stop him from purging his body
Of that which he planned to tell.
…………………………………….
18. If you want a frienship to endure
In the house you enter
As master, brother, or friend,
In whatever place you enter,
Beware of approaching the women!
Unhappy is the place where it is done,
Unwelcome is he who intrudes on them.
A thousend men are turned away from their good:
A short moment like a dream,
Then death comes for having known them.
………………………………………
19. If you want a perfect conduct,
To be free from every evil,
Guard against the vise of greed:
Α grievous sickness without cure,
There is no treatment for it.
………………………………………..
20. When you prosper and found your house,
And love your wife with ardor,
Fill her belly, cloth her back,
Ointment soothes her body.
Gladden her heart as long as you live,
She is a fertile field for her lord.
…………………………………………
21. Sustain your friends with what you have,
You have it by the grace of god.
Of him who fails to sustain his friends
One says, «a selfish ka.»
………………………………………….
24. If you are a man of worth
Who sits in his master´s council,
Concentrate on excellence,
Your silence is better than chatter.
Speak when you know you have a solution,
It is the skilled who should speak in council.
Speaking is harder than all other work,
He who understands it makes it serve.
25. If you are mighty gain respect through knowledge
And through gentleness of speech.
…………………………………………….
He who provokes gets into trouble.
…………………………………………….
He who frets all day has no happy moment,
He who´s gay all day can´t keep house.


Απόσπασμα από Miriam Lichtheim, Ancient Egyptian Literature. The Old and Middle Kingdoms, vol. I, University of California Press, 2006, σελ. 61-80.

ΕΠΙΚΑΙΡΑ - Η τύχη του ερειπωμένου σπιτιού του Ι. Αθανασίου

Το εσωτερικό του ερειπωμένου πια σπιτιού του Αθανασίου στην Κούρνα, Λούξορ

Μεταφέρω την παράγραφο απευθείας από το Newsletter Νο 36 (Καλοκαίρι 2008) της ASTENE (βλ. συνδέσεις) σελ. 3 σχετικά με την τύχη του σπιτιού του Ι. Αθανασίου (βλ. άρθρο για Giovanni d´Athanassi) στο χωριό Κούρνα της δυτικής όχθης, απέναντι από το Λούξορ, όπου αποφασίστηκε να κατεδαφιστούν όλα σχεδόν τα σπίτια των κατοίκων της περιοχής προκειμένου να ενοποιηθεί το αρχαιολογικό τοπίο στην περιοχή. Το σπίτι του Αθανασίου θεωρείται και είναι ένα πολύ σημαντικό μνημείο (πρόκειται για περίπου 700 τ.μ.) για τους αιγυπτιολόγους αφού παρέλασαν από αυτό όλες οι μεγάλες μορφές της αυγής της αιγυπτιολογίας ως επιστήμης στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα. Για το σκοπό της διατήρησης και ανάδειξης του έχει συσταθεί μια οργάνωση. Νεώτερα στοιχεία προσεχώς.

Bασίλης Χρυσικόπουλος

"Gourna Houses Project, Luxor
Following a resolution proposed and adopted at last year´s AGM (and subsequently supported by The Charity Commission), Dr John Taylor has sought to have "Yanni´s house" at Gourna (Giovanni d´Athanassi 1798-1854) Greek excavator and collector) ' possibly threatened with demolition - surveyed with a view to assessing its condition prior to restoration at some later date. The house is of considerable historical interest, having been used by early travellers and scholars intent on exploring the ancient egyptian temples and tomb. Unfortunately, while some progress has been made in contacting surveyors prepared to carry out the work (subject to an agreed budget), no final decision can be made until one of them submits a complete breakdown of expenses - and the ownership of the house and the adjacent land is known with certaint".

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ - Τα ποτά (Ζύθος - Οίνος)

Ο ζύθος ήταν το εθνικό ποτό των Αιγυπτίων. Παντού στο σπίτι, στα χωράφια, στα καράβια, στις ταβέρνες, έπιναν ζύθο. Όταν ο Σινουχίτ πήρε χάρη και γύρισε με πλοίο από τους δρόμους του Ώρου στην Ίτυ-Ταουί, προσαρμόσθηκε πάλι στην αιγυπτιακή ζωή πίνοντας ζύθο, που τον είχε από καιρό στερηθεί. Στην Αίγυπτο έφτιαχναν το ποτό αυτό από κριθάρι ή σίκαλη και από χουρμάδες. Τα μέσα παραγωγής του αποτελούνταν από φόρμες παρόμοιες με των ψωμάδων, αλλά μεγαλύτερες, από ένα πανέρι και από μια σειρά από πήλινα πιθάρια και λεκάνες. Η εργασία άρχιζε με το φτιάξιμο ψωμιών. Όπως και στην παρασκευή άρτου έστηναν πυραμίδα από φόρμες γύρω από μία εστία. Ταυτόχρονα ετοίμαζαν μια ζύμη που την έλεγαν "ουατζίτ", "η φρέσκια", που την έριχναν στις καυτές φόρμες. Τη ζύμη αυτή δεν την άφηναν περισσότερο από όσο χρειαζόταν για να ροδίσει η κόρα. Το εσωτερικό της έπρεπε να μένει ωμό. Τα μισοψημένα αυτά ψωμιά τα έτριβαν μέσα σε μια μεγάλη λεκάνη και τα αναμίγνυαν με το σιρόπι των χουρμάδων. Ύστερα ανακάτευαν το μίγμα και το φιλτράριζαν. Σε λίγο στο υγρό άρχιζε η ζύμωση. Δεν απόμενε παρά να το αδειάσουν μέσα στα πιθάρια και να το σφραγίσουν με ένα μικρό πιάτο και λίγο γύψο. Με τον τρόπο αυτό τα πιθάρια μπορούσαν και να ταξιδέψουν ακόμη...
Από τότε που η Αίγυπτος κυβερνιόταν από μια οικογένεια που καταγόταν από το Δέλτα, οι φίλοι του χυμού των σταφυλιών της κληματαριάς, του δώρου αυτού του Οσίριδος, που δεν τους είχε ποτέ λείψει, ήταν περισσότεροι παρά ποτέ άλλοτε! Την εποχή αυτή γινόταν μεγάλο εμπόριο κρασιού. Κάποιος υπάλληλος του βασιλικού παλατιού, που ήταν επιφορτισμένος με τον επισιτισμό, φθάνει στα κτήματα της Πι-Ραμσή με τρία πλοία, το δικό του και δύο φορτηγίδες, που του είχαν δώσει από τον Οίκο των Εκατομυρίων Ετών της Ουσιμαρέ. Φορτώνει 21 άτομα, 1500 σφραγισμένα πιθάρια κρασί, 50 πιθάρια από ένα ποτό που το έλεγαν "σεντέχ", 50 από ένα άλλο ποτό που το έλεγαν "πα-ουρ" καθώς και πανέρια με σταφύλια και ρόδια και άλλα που δεν ξέρουμε τι έιχαν μέσα. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι το ένα από τα δύο αυτά ποτά ήταν σιρόπι από ζουμί ροδιών και το άλλο κάποιο ποτό που το παρασκεύαζαν από κρασί. Όπως κι αν έχει το πράγμα το "σεντέχ" αναφέρεται συχνά μαζί με το κρασί. Οι νεαροί σπουδαστές μεθούσαν τόσο με το ένα όσο και με το άλλο ποτό προκαλώντας το θυμό των γερο-γραφέων.
Βρέθηκαν στο Ραμσείο πολλά σπασμένα κρασοπίθαρα, που είχαν γραμμένες με μελάνι και με ιερατική γραφή, ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την προέλευσή τους. Στο Δέλτα, και κυρίως στην ανατολική του περιοχή, βρίσκονταν όλοι σχεδόν οι αμπελώνες. Διαβάζουμε πάνω στα πιθάρια αυτά "καλό κρασί της όγδοης φοράς" ή κρασί κρασί της τρίτης φοράς" ή "γλυκό κρασί". Υποθέτω ότι το γλυκό κρασί σήμαινε κρασί της καινούργιας εσοδειάς και ότι τρίτη ή όγδοη φορά σήμαινε τρίτο ή όγδοο άδειασμα από το ένα πιθάρι στο άλλο. Πραγματικά τα συχνά αδειάσματα από το ένα πιθάρι στο άλλο είναι ένα από τα μέσα για να μην αλλοιώνεται το κρασί...

Απόσπασμα από Pierre Montet, Η καθημερινή ζωή στην Αρχαία Αίγυπτο, Εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1988, σελ. 98-100. [Μεταφράστρια Έλλη Αγγέλλου].

ΘΡΗΣΚΕΙΑ - Η σεξουαλικότητα των θεών

Είναι φανερό πως οι θεοί έχουν φύλο. Είναι ή αρσενικοί ή θηλυκοί. Η διττότητα του φύλου δεν είναι καθόλου συνηθισμένη. Στο μέτρο που γεννά όλα τα όντα, όποιο κι αν είναι το φύλο τους. ο δημιουργός θεωρείται σαν ανδρόγυνος από φυσικού του. Οπωσδήποτε αυτός ο ανδρογυνισμός δε φαίνεται να επηρεάζει τη θεμελιακή του εμφάνιση, που παραμένει αρσενική, τόσο στις σχέσεις του με τους άλλους θεούς, όσο και στις διάφορες εκδηλώσεις του. Οι σεξουαλικές συνήθειες των θεών επηρεάζονται πολύ από το γεγονόςότι αποτελούν μια μεγάλη οικογένεια, όπου όλοι λίγο πολύ συνδέονται με στενούς δεσμούς συγγένειας. Η ενδογαμία αποτελέι κανόνα. Επί πλέον, αν ο αριθμός των θεών τελικά γίνεται μεγάλος, όλοι βγήκαν από ένα και μοναχό, το δημιουργό, "τον ένα που έγινε πολλοί". Μέσα στη μοναξιά του αυτός δε μπορούσε παρά να καταφύγει στον αυνανισμό, για να γεννήσει το πρώτο θεικό ζευγάρι. Αυτό το ζευγάρι αδερφού-αδερφής δεν έχει επίσης άλλη διέξοδο από την ένωσή του, για να κάνει με τη σειρά του απογόνους...Οι θεοί τείνουν να σχηματίζουν αντρόγυνα. Συνήθως ένας θεός έχει μόνο μια γυναίκα. Όσο μεγαλώνει ο αριθμός τους, οι αρχικοί περιοριστικοί όροι δεν εφαρμόζονται πια εντελώς, οι καταστάσεις διαφοροποιούνται και έρχονται σε φως οι πειρασμοί. Εμφανίζονται οι περιπτώσεις των πολλών συζύγων. Εκτός από τη Νέφθυ, τη νόμιμη γυναίκα του, ο Σηθ έχει δύο άλλες συντρόφισσες της ζωής του, την Ανάτ και την Αστάρτη. Αξίζει να σημειωθεί πως του τις έδωσαν κατά τρόπο επίσημο, σαν αποζημίωση από το μερίδιο της κληρονομιάς του Όσιρι, την οποία κατακρατούσε και χρειάστηκε να αποδώσει στον Ώρο! Ο τελευταίος πάλι έχει επτά παλλακίδες έξω από την Αθώρ. Μια τέτοια κατάσταση μπορεί φυσικά να γεννήσει ζήλειες και οικογενειακές σκηνές!

Απόσπασμα από D. Meeks-C. Favard Meeks, Η καθημερινή ζωή των αιγυπτιακών θεών, Εκδόσεις Παπαδήμας, Αθήνα 1995, σελ. 113-14. [Μεταφραστής Σταύρος Βλοντάκης].