ΓΡΑΦΗ - H γέννηση της γραφής

Ιερογλυφική γραφή από το ναό του Καρνάκ

Για να καταγράφονται ημερομηνίες και γεγονότα, υπολογισμοί ή και όμορφες ιστορίες, έγινε αισθητή νωρίς η ανάγκη ενός συστήματος σημειογραφίας, και επέτρεψε την ανάπτυξη της ιερογλυφικής γραφής, ταυτόχρονα με τη γέννηση του φαραωνικού πολιτισμού. Ονομασθέντα κακώς «ιερογλυφικά» (ιερά γραφή) από τους Έλληνες, τα χρησιμοποιηθέντα σημεία είναι ιδεογράμματα, των οποίων η σχεδίαση περιγράφει μία συγκεκριμένη πραγματικότητα του αιγυπτιακού περιγύρου: πανίδα, χλωρίδα, κτίρια, εργαλεία, έπιπλα και, ασφαλώς, ανθρώπινα όντα και θεότητες. Αν, λόγου χάριν, το κείμενο που θέλουν να γράψουν περιλαμβάνει τις λέξεις «γάτος» και «παιδί», σχεδιάζουν ένα γάτο και ένα παιδί, χρησιμοποιώντας μία «λέξη-σημείο» ή ιδεόγραμμα. Όμως, για να εκφράσουν αφηρημένες ιδέες, όπως «σκέπτομαι», «αγαπώ», «θλίβομαι», το ιδεογραφικό σύστημα χωλαίνει. Τότε η δυ σκολία παρακάμπτεται με τη χρησιμοποίηση των ίδιων ιδεογραμμάτων, όχι για την ιδέα που αναπαριστούν αλλά για τη φωνητική τους αξία. Έτσι, το ιδεόγραμμα για το «μάτι» (που προφέρεται ιρ) συναντάται στη λέξη «μάτι» ως ιδεόγραμμα, και μπαίνει στη σύνθεση της λέξης ίρτυβ, «γαλάζιο», ως φωνόγραμμα. Για να διαφοροποιήσουν τα ομώνυμα από τα ομόσημα, χρησιμοποιούν διάφορα γραφικά εργαλεία. Τα αληθινά ιδεογράμματα ακολουθούνται, κατά γενικό κανόνα, από μία κάθετη γραμμή. Όταν μία λέξη είναι γραμμένη με τη βοήθεια πολλών φωνογραμμάτων, η ανάγνωση της βοηθείται από προσδιοριστικά σημεία, τοποθετούμενα στο τέλος της λέξης, για να υποδειχθεί σε ποια σημασιολογική κατηγορία ανήκει αυτή η λέξη. Έτσι, όλες οι δραστηριότητες του ήλιου (ανατολή, δύση, λαμπρότητα), οι έννοιες του χρόνου και των διαιρέσεων του χρόνου, «προσδιορίζονται» με το ιδεόγραμμα του ηλιακού δίσκου.


Απόσπασμα από Guillemette Andreu, Η καθημερινή ζωή στην Αίγυπτο τον καιρό των πυραμίδων, [Εκδόσεις Παπαδήμα] Αθήνα 2000, σελ. 15. (Μεταφραστής Γιώργος Σπανός).